Efnan Atmaca – Klasikler hiç eskimez. Her periyot her toplum içinde daima karşılığı vardır. Victor Hugo’nun “Sefiller”i de onlardan biri. Bu ölümsüz roman yıllar içinde çok defa sahneye, perdeye uyarlandı. Artık de Ankara Devlet Tiyatrosu’nun İpek Atagün Gezener’in imzasını taşıyan rejisiyle sahnede. 30 ve 31 Ağustos’ta da İstanbul’a AKM’ye konuk olacak. “İlk adalet, insanın kendi vicdanıdır” diyen “Sefiller” ailesine ekmek götürebilmek için hırsızlık yapan ve bu yüzden kürek mahkûmiyetine çarptırılan Jean Valjean’ın kıssasını husus alıyor. Aldığı ağır cezanın bedelini ömrü boyunca ödeyen Valjean’ı merkezine alan roman yoksulluğu, toplumsal adaleti ve dayanışmayı anlatıyor. Ankara Devlet Tiyatrosu rejisinde Hugo’nun “Bir ermiş olmak istisnadır, dürüst bir insan olmak kuraldır. Yanılın, gücünüzü kaybedin, günah işleyin fakat dürüst olun” kelamının altını çiziyor. Gezener’le klasikleri ve “Sefiller”i konuştuk.
■Klasikleri sahnelerken çağdaşlaştırma ya da aslına sadık kalma halini konuşmak isterim. Siz hangisini daha uygun buluyorsunuz? “Sefiller”i sahnelerken nasıl bir metodun yanlışsız olacağını düşündünüz?
Sanırım çağdaşlaştırmayı daha uygun buluyorum, yaşadığımız çağa uyumlanmasını tercih ediyorum. Ve aslında klasikler esasen çağdaş geliyor bana. Zira hangi vakitte yazıldıklarından bağımsız olarak onları büyük ve özel yapan her devirde karşılıklarının olması. Hasebiyle tahminen sahneleme tekniği açısından çağdaş bir yaklaşım tercih ediyorum demek daha yanlışsız olabilir. Çağdaki karşılığının ne olduğunu, günümüzde nasıl göründüğünü, okunduğunu ve nasıl görülebileceğini daha çok değerlendirmeyi tercih ediyorum. Elbette estetik olarak çağdaş yapıya hakikat çekmeyi hakikat buluyorum. Kısaca kelam konusu eserler aslında her periyotta karşılığını bulan eserler. Ben anlatım halinde daha aktüel yahut çağdaş olan bir yerden yaklaşıyorum.
■ “Sefiller”, âlâ ile berbatın tarifini farklı olaylar ve şartlar altında tekrar yapmamız gerektiğini anlatır. Sizin rejinizde öne çıkarmayı en fazla istediğiniz özelliği neydi “Sefiller”in?
Vicdan, ahlaki bedeller, ahlaki otorite ve karar verme. Kısaca değerler!
■Hugo yapıtında Jean Valjean ismiyle birlikte ‘iki jean’ın altını çizer. İkisinin de özelliği vicdan sahibi olması. Günümüzde insanların birbirine bu kadar hoyrat davranması vicdanın sesine sağırlaşması mı sizce?
Bilmem. Buna izleyen ya da okuyan karar verecek. Şahsi bakış açım yalnızca Victor Hugo’nun yapıtı ile bir durum anlatmak. Lakin taraf değilim sanırım. İzleyen ne alarak ayrılıyor salondan bilmiyorum. Benim okuduğum ve anladığım taraftan çok fazla şey var. Ancak benim okuduğum taraftan! Ne anladıkları, ne hissettikleri herkese nazaran değişebilir. Sanat bu yüzden çok özel değil mi?
■Beni romanda en etkileyen yerin düzgünlüğün bulaşıcı olması, merhameti öğretmesi ve insanların yeterlilikle değişebilmesi olmuştur. Javert bile değişir. Sizin bu öyküden bize kalmasını istediğiniz nedir?
Aslında izleyen ne kalmasını istediyse o! Biraz düşünmeye, düşünmek için vakit ayırmaya gereksinimimiz var. Her şey çok süratli ve edebiyat, ideoloji, sanat bu sürate yetişemiyor. Sanırım kalmasını istediğim şey ‘biraz da olsa bir sorun hakkında düşünme kapasitemizi arttırma keyfini, tadını’ bırakabilmek.
‘Klasik eserler geçerliliklerini her vakit koruyorlar’
■Son olarak klasik yapıtların sahnelenmesinin eğitimsel bir misyon taşıdığını da düşünüyor musunuz? Klasikleri her devir sahnelemek siz sanatkarlar için de bir misyon mu?
Kesinlikle o denli düşünüyorum. Çok yanlışsız, klasikler esasen ismi üstünde klasik olmalarıyla her devirde karşılığını bulan eserler. Çok değerli muharrirler tarafından yazılmış eserler geçerliliklerini her vakit koruyorlar. Ben yalnızca hatırlatıyorum. Bu altında eğitimsel bir misyon barındırmıyor, diyemem. Ancak yalnızca bu maksatla yola çıkmıyorum. Zira en başta ben öğreniyorum. Her okumada tekrar tekrar öğreniyorum. Didaktik taraftan değil, gereklilik tarafından bakıyorum sanırım.